ÇANAKKALE İÇİNDE AYNALI ÇARŞI
Çanakkale İçinde Aynalı Çarşı
Çanakkale içinde Aynalı Çarşı,
Ana ben gidiyom düşmana karşı.
Of gençliğim eyvah.
Çanakkale içinde bir uzun selvi,
Kimimiz nişanlı kimimiz evli.
Of gençliğim eyvah.
Çanakkale üstünü duman bürüdü,
On üçüncü fırka yürüdü.
Of gençliğim eyvah.
Çanakkale içinde bir dolu testi,
Analar babalar mektubu kesti.
Of gençliğim eyvah.
(Kastamonu - İhsan OZANOĞLU - Muzaffer SARISÖZEN)
AYNALI ÇARŞININ TARİHÇESİ
1889 yılında II.Aldülhamid'in padişahlığı sırasında Çanakkale'nin önde gelen Yahudi ailelerinde birine mensup İlya Halyo tarafından inşa edilmiştir.
Kesinliği olmayan bir başka görüşe göre ise, Evliya Çelebi ünlü Seyahatnamesi'nde çarşıdan söz etmiş, dolayısıyla da çarşının varlığı daha eskiye dayandırıldığı için İlya Halyo bu çarşıyı inşa ettirmemiş, sadece onartıp kullanıma açtığı da öne sürülmektedir.
Çarşı 1915 Mart'ında Gelibolu çıkartması sırasında bombardıman ve yangınlarla tahrip olmuştur.
1918 - 1921 yılları arasında İngiltere'nin Çanakkale'yi işgali sırasında İngilizler, Aynalı Çarşı'yı atları için "ahır" olarak kullanmıştır.
Aynalı Çarşı 1921 yılından sonra bir dönem giriş kapısı dışında büyük oranda yıkıkbir yapı olarak kalmış ve çarşı olarak kullanılmamıştır.
1934 yılında Yahudilere yönelik saldırı ve yağma olayları sırasında kapının üzerindeki kitabe sıvayla kapatılmış, 1967 yılında Sadi FENERCİGİL tarafından temizlenen kitabe, bugünkü görünümüne kavuşmuştur.
KİTABE
Çarşının yapıldığı ilk günden günümüze kadar ayakta kalabilen tek unsuru olan kapısının üzerine yer alan kitabede, üst iki sartırında "talik" tarzda yazı ile sol alt köşesinde İbranice yazı yer almaktadır.
Kitabede;
I.satırda: Sultan-ı ma adeler-i unvan-ül Gazi Übdülhamid-i Sani efendimiz Hazretlerinin saye-i ihsaniye-i
(adaletliliği ile tanınan Sultan Gazi İkinci Abdülhamid Efendimiz Hazretlerinin lütuf ve sahip çıkmalarıyla.)
II.satırda: Esar-i gayret-i perverde tebaa-i sadıka-i Müseviyye'sinden İlya Halyo bendelerinin yaptırdığı çarşı-yı dil-nişindir.
Sene Hicri Muharrem 1307 (1889)
(Kendilerine bağlı Musevi uyruğundan İlya Halyo kurallarının çabalarıyla yaptırılmış ve gönülde yer tuta(cak)n çarşıdır.)
(yıl Hicri Muharrem 1307 (Kasım - Aralık 1889) denilmektedir.)
AYNALI ÇARŞI İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Çarşı içinde eskiden atlar için koşum ve süs eşyası yapan dükkanlar yer alıyordu.
"Ayna" denilen "at gözlükleri"nin çarşıda satılmasından dolayı bir tür benzetme olarak "Aynalı Çarşı" adının kullanıldığı rivayetedilmektedir.
ESKİ ÇARŞININ YAPISAL ÖZELLİKLERİ
Çarşının özgün durumuna ilişkin kayıtlar incelendiğinde tipik bşr arasta özelliği göstermektedir.
Birinci Dünya Savaşı'ndaki bombardımandan önce yapının üzerinin küçük kubbelerden oluştuğu, kimi kubbelerde yer alan hamamlardakine benzer biçimde çokgen köşeli pencerelerle doğal aydınlatmanın sağlandığı belirtilmektedir.
Elde edilen en eski tarihli (1960-1961) Aynalı Çarşı fotoğrafından anlaşıldığına göre çarşının üzerinin daha sonra açık hale geldiği ve 1967'deki onarım sırasında bugünkü çatısının yapıldığı anlaşılmaktadır.
AYNALI ÇARŞIYI YENİDEN VAR EDEN SÜREÇ:,
Kentin en yoğun yaşanılan mekanlarının ortasında kalan Aynalı Çarşı, mevcut konumu nedeniyle daha da fazla yıpranmış, değişen ihtiyaç ve kullanım farklılıkları dolayısıyla da özgün yapısından iyice uzaklaşmıştır.
Çarşıya yönelik yazılı kayıtların hemen hemen hiç bulunamaması nedeniyle yıllarca yapı kapsamlı bir araştırmaya konu olamamış ve yapısal durumu hakkında tam bir karara varılması zorlaşmıştır.
Restorasyon Öncesi Çarşı:
Restorasyon öncesinde, çarşının özgün mimarisinden günümüze ulaşan giriş kapısı ve kitabesi dışındaki diğer unsurlar çarşının kendisine hiç yakışmayan bir görünümdeydi.
Çarşı caddesinden girildiğinde, her iki tarafı boy aynalarıyla kaplı beş metrelik koridor vardı. Çatı ışık alması için hiç de kendisine yakışmayan şeffaf ondülünle örtülüydü.
Koridor boyunca züccaciye, tekstil gibi ürünlerin satıldığı dükkanlar varken çarşının haç vari şeklindeki ikinci kısmında manavlar bulunmaktaydı.
Belediye ve Sivil İnsiyatif Elele:
Çanakkale kentinin sembol özelliğini sadece sözle değil, olarak da yerine getirilebilmesi için, Aynalı Çarşı 1994 yılında başlayan koruma ve yaşatma en önemli değerlerden biri olarak kapsama alınmıştır.
Fakat projelerin uygulamaya geçirilmesi her zaman belli bir süreç ve mücadeleyi gerektirdiğinden Aynalı Çarşı için de aynı zor süreç ve mücadelen geçilecektir.
Sivil insiyatifin ve Çanakkale Belediyesi'nin bu mücadelede aynı safta yer alması, fikirden üretime, üretimden uygulamaya birlikte çalışması projenin hayata geçirilmesi için süreyi kısaltsa da, proje onayı, gerekli finansmanın sağlanması zaman almış, Haziran 2000 tarihinde Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun projeyi onaylaması ile projenin ilk adımı tamamlanmıştır.
Daha sonra projenin uygulanması için gerekli finansmanın sağlanmasına çalışılmıştır.
Fakat Kültür Bakanlığı'ndan istenen fon konusunda olumlu bir yanıt alınamayınca, Çanakkale Belediyesi bu büyük projeyi maddi ve manevi olarak üstlenmiş ve hayata geçirmiştir.
